Cümlede Anlam | PDF & Video Konu Anlatımı

Cümlede anlam konusu Türkçemizin güzelliklerini içinde barındıran bir konudur. Cümlede anlam bize hem anlam genişlemelerini hem de canlı dilimizin varlığını işaret eder. Türkçe içerisinde yer alan birçok kelime aynı şekilde farklı bir varlığı karşılayabilir. Kısaca kelimeler, ekler kullanıldıkları yere veya cümleye göre anlam kazanırlar.

👉👉 Video konu anlatımı için başlığa tıklamanız yeterlidir. Konu anlatım PDF'i en alttadır. 👇👇

Konumuzda yer alacak başlıkları dikkatlice incelerseniz bu konuyu içeren soruları kaçırmayacağınızdan eminiz.

1. Anlatımına Göre Cümleler

a. Öznel Anlatımlı Cümleler

En çok kafa karıştıran konulardan biridir. Daha çok sıfatların kullanıldığı cümlelerde yer bulur kendi-sine. Ancak bazen bu sıfatların da kullanımı yeterli değildir cümlenin özne olabilmesi için. Kısaca istatistiksel veri olarak kanıtlayamıyorsak bir şeyi özneldir diyebiliriz.

ÖSYM, bugüne kadar bu konuda kafa karıştırıcı örnekler yerine daha dişe dokunur cevaplara yönelmiştir. Bu konuda bilinmesi gereken ise “kime göre, neye göre” yargısıdır. Bir durum hakkında bu soruyu sorabiliyorsanız eğer o cümlenin öznel olma ihtimali %99’dur.

ÖRNEKLER

• Başarılı olmak için her şeyden önce başarıya odaklanmak gerekir. 
• İyilik yapıldığında teşekkür etmeyecek insan yoktur.
• Bir bilgisayarın başında saatlerce durmak bana mantıksız geliyor. 
• Yazar, konuyu oldukça detaylı ve güzel bir şekilde ele almıştır. 
• Bu kadar etkileyici olabileceğini düşünmemiştim. 
• Yeşillikler ve dereler insanlara huzur veriyor.

b. Nesnel Anlatımlı Cümleler

Kısa bir anlatımla, kişiden kişiye değişmeyen ve kanıtlanabilen yargılardır diyebiliriz. Daha çok istatistiksel bilgilerde kullanılır ancak araştırıp bulunabilecek cümlelerde, örneğin kitap eleştirilerinde, rastlarız. Her şey nettir, kanıtlanabilmektedir.

ÖRNEKLER

• Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’u 21 yaşında fethetti.
• Şair, kitabında düşsel ögelere yer vermiştir.
• Bina, İzmir’in denize bakan kısmında inşa edilmiş.
• Romanda aile yapısı ele alınmaktadır.

Ozon tabakası, yıllar geçtikçe daha fazla büyüyor.
Bu cümle nesneldir. Araştırma sonucu kanıtlanabilir.

NOT: ÖSYM bugüne kadar ayrı bir soru olarak vermemiştir bu iki konuyu. Daha çok paragraf nitelikleri arasında şıklarda kendine yer edinmektedir.

c. Tanım Cümleleri

Cümle içerisinde genel itibari ile bir şeyin ne olduğu hakkında bilgiler veren cümlelerdir. Karşımıza çoğu zaman -dır/dir eki ile çıkmaktadır ancak genelleme yapılmaması gerekir. 

Daha çok “bu nedir?”, “bu kimdir?” soru-larına cevap verirler.

Dikkat: Tanım cümleleri için nesnellik şart değildir:
Edebiyat, ruhun kendini bulma biçimidir.

ÖRNEKLER

Şamanlık, Türk toplumunun eski inanç biçimidir.

Apple, teknoloji üzerine üretim yapan firmadır.

Lirik şiir, duygu ve düşüncelerin etkili, coşkulu bir şekilde dile getirildiği şiir türüdür.

d. İçerik Cümleleri

Bir eserde yazarın ele aldığı konuya değinen cümlelerdir. İçerik cümlelerinde “konu” önem arz eder. Dikkat etmeniz gereken eserin içeriğinde yer alan detaylardır.

ÖRNEKLER

• Şair, yaşadığı aşk acısını şiirlerinde işlemektedir.
• Yazar, bir cinayet üzerine ikili arasında gelişen olayları konu ediniyor.

e. Üslup Cümleleri

Öncelikle üslup nedir bilmek daha mantıklı ve oturaklı olacaktır. Üslup TDK’de “Anlatma, oluş, deyiş veya yapış biçimi, tarz” olarak kendine yer bulmaktadır. 

O halde sanatçının dili kullanma biçimidir demek daha doğrudur. Cümlenin uzunluğu, kısalığı, duruluğu, yalınlığı, açıklığı tamamen üslupla ilgilidir.

ÖRNEKLER

• Şiirlerinde söz sanatlarına yer verişi onu daha farklı kılıyor.
• Romanda bazı kelimelerin kendi anlamları dışında kullanılması içeriğe daha fazla gizem katıyor.

f. Dolaylı ve Doğrudan Anlatım Cümleleri

Dolaylı anlatım, birinin sözlerinin tırnak içeri-sinde olmadan, değiştirilerek bir başkasına aktarılmasıdır.  Genel olarak "söyledi, belirtti, -dığını anlattı, dedi" şeklinde ifadelerle anlatılır.

ÖRNEKLER

• Annem, derslere çalışırsam başarılı olacağımı söyledi.
• Ahmet, derse gelmezsem kalacağımı ak-tardı.

Doğrudan anlatım ise, birinin sözlerinin tırnak içerisinde, değiştirilmeden bir başkasına aktarılması sonucu ortaya çıkar. Bazen tırnak işareti yerine virgül de kullanılabilir. 

ÖRNEKLER

• Fatih Terim, “durmayacaksınız, savaşacaksınız!” dedi.
• Atalarımız, kalem kılıçtan keskindir, demiştir.

g. Kinayeli Anlatım Cümleleri

Kinaye, bir sözün hem mecaz hem de gerçek anlama gelebilecek şekilde ifade edilmesidir. Ancak bu ifade ediş şeklinde asıl olay, söylenilen şeyin tam tersini anlatmaktır. Bu konuyu örneklerle açıklamak daha oturaklı olacaktır.

ÖRNEKLER

• O kadar başarılı ki sınıfta sondan birinci olmuş.
• Fenerbahçe bu hafta çok muhteşem bir performans sergileyip 4-0 yenildi.
• Kurduğun cümle öyle açıktı ki hiçbir şey anlamadım.

h. Aşamalı Durum Bildiren Cümleler

Bir durumun aşamalı bir şekilde ilerleyişini gösterir. Burada önemli olan süreçtir. Eylem, aniden gerçekleşmez; zaman içerisinde gelişir ve sonuçlanır.

ÖRNEKLER

• Amcam, gözlerimizin önünde günden güne eriyor.
• Doktor, adım adım ilerliyor.
• Önce etrafına bakındı, sonra yavaş adımlarla ilerleyerek gözden kayboldu.

2. Anlamına Göre Cümleler

Cümlede anlam sorularının vazgeçilmezi olan başlıklar anlamlarına göre olan cümleler içerisinde yer almaktadır. Bu konuda olan dikkatiniz, sizin net sayınızı artırmada oldukça işe yarayacaktır. Üstünkörü geçilen her cümlede aslında küçük detaylar yer alır ve bu detaylandırma ile soruyu çözebilirsiniz.

a. Öneri Cümleleri

Bu konu başlığı genel olarak paragraflar içeri-sindeki numaralandırılmış cümlelerde karşımıza çıkar. Örneğin soru, “yukarıdakilerden hangisinde öneri söz konusudur?” diyebilir. İşte burada bilmeniz gereken tamamen, önerinin bir sorun hakkında veya durum hakkında yapılması gerekenler hakkında fikir verme olayıdır.  Görüş ve düşüncelerle çözüm yolları aranır.

ÖRNEKLER

• Öğrencilerin paragraf çözümleri esnasında satırların altını çizmemesi odaklanma problemlerini çözecektir.
• Paragraf metninde yer almayan şeyleri şıklarda aramamak soruda sizi doğru cevaba götürecektir.

b. Varsayım Cümleleri

Varsayım cümlelerinde genel olarak olmamış şeylerin olmuş gibi düşünülmesi istenir. Bu bakımdan oldukça basit sorulara sahip olan cümlelerdir.

ÖRNEKLER

• Tut ki karnım acıktı, anneme küstüm..
• Ya diyelim ki bu ikramiye bana çıktı…
• Bir an için dileklerinin gerçekleştiğini düşün.

Burada ipucu sözcükler olarak ki, için, diyelim, varsay gösterilebilir.  

c. Eleştiri Cümleleri

Bir durumun hakkında olumlu ya da olumsuz olacak şekilde görüş belirtilen cümlelerdir. Eleştiri sadece olumsuz olarak değil olumlu olarak da karşımıza çıkar.

ÖRNEKLER

Olumlu eleştiri:

• Konular açık bir şekilde ele almış.
• Yazar, konuyu öyle ilgi çekici bir şekilde bağlamış ki kitap elinizden düşmüyor. 
• Hakem, maçı çok iyi yönetti.
• Şair, şiirinde halkın duygularına da yer vererek edebi yönde olumlu bir eser çıkartmış.

Olumsuz eleştiri:

• Gidişatı bozan kelimelerin seçimi, okumayı zorlaştırmış eserde.
• Son söylediği ile ilk söylediği arasında anlam bağlantısı kurulamıyor.

d. Öz Eleştiri Cümleleri

Öz, benlik demektir. Öz eleştiri ise metni oluşturan kişinin ya da sözü söyleyen kişinin kendi hakkında bir fikir beyân etmesidir. 

ÖRNEKLER

• Zamanı iyi kullanamadığım için sınavda başarısız oldum.
• Fildişi kulelerim yok ancak bu halktan uzak kaldığım gerçeğini değiştirmiyor.

e. Ön Yargı (Peşin Hüküm Cümleleri)

Bir durum veya yargı hakkında belirli şartlara dayanarak önceden edinilmiş olumlu ya da olumsuz hükümleri bildiren cümlelerdir.

ÖRNEKLER

Olumsuz Ön Yargı:

• Bu işi kesinlikle başaramaz.
• Karşıya geçebileceğini sanmıyorum.

Olumlu Ön Yargı

• Bu bilgisayar, bu senenin en çok satılan bilgisayarı olacak.
• Sınavı başarıyla vereceğini biliyordum.

Not: Eleştiri ve ön yargı denilince akla direkt olumsuzluk gelir. Ancak olumlu ön yargı ve eleştiri olabileceğini unutulmamalıdır.

f. Uyarı Cümleleri

Oluşabilecek herhangi bir durum öncesinde kişilere yapılan ikaz ve hatırlatmaları içerir.

ÖRNEKLER

• Trafikte emniyet kemerlerini takmayı unutmayın.
• Soruları çözmeye başlamadan önce hızlıca göz atın ki konu hakkında bilginiz olsun.
• Dilini tutmazsan yanında kimse kalmayacak. 

g. Görüş Cümleleri

Bir olay, durum, varlık üzerine varılan yargıların olduğu cümlelerdir. 

Genel olarak ders çıkartma ya da bir sonuca varma olarak da görülür. Paragraf sorularında “çıkarım” olarak karşımıza çıkar. 

ÖRNEKLER

• Resim sanatı, hepimizi dinlendirir.
• Öğrenmemiz gereken tek şey hatalardan ders çıkartmaktır.
• Konuda çok fazla eksiğimiz var ve bu eksiklikleri gidermeliyiz.

h. Yakınma Cümleleri

Bir durumdan duyulan rahatsızlık dile getirilir. Genel olarak başkasıyla ya da başka bir durumla ilgilidir.

ÖRNEKLER

• Gittiğinden beri beni hiç aramıyor.
• Ah bir de nerede ne yapması gerektiğini bilse.
• İnsanlar haksızlıklara boyun eğiyor

i. Sitem Cümleleri

Birinin yaptığı bir hareket sonucu duyulan kırgınlığın dile getirilmesidir.

ÖRNEKLER

• Beni neden çağırmadın?
• İnsan sevdiğinden dolayı küser!
• Mutluluğu bana çok gördünüz!

Yakınma ve sitem cümleleri arasındaki fark şudur: Yakınma, birinin yaptığı işi bir başkasına aktarmaktır. Sitem ise rahatsızlığı kişinin kendisine direkt iletmektir.

ı. Hayıflanma Cümleleri

Bir kişinin herhangi bir olaydan ya da yapmadığı bir işten dolayı duyduğu üzüntüyü anlatır. Fırsatın elden kaçırılma anlamı vardır. 

ÖRNEKLER

• Öğretmenin anlattıklarını keşke deftere yazsaydım. 
• Gençken gezip tozmadık, ona üzülürüm.

j. Pişmanlık Cümleleri

Yapılan bir iş veya hata sonucu ortaya çıkan sonuçtan dolayı üzüntü duymaktır. 

ÖRNEKLER

• Bu arabayı almayacaktık.
• Bu kadar hızlı gitmemeliydik.

Çoğu kaynakta pişmanlık ve hayıflanma aynı verilir. Ancak elden kaçırılan bir durum hakkında şikâyet varsa bu hayıflanma olarak ele alınmaktadır

k. Küçümseme Cümleleri

Karşıdaki kişiyi küçük görme, önemsememe, değer vermeme cümleleri olarak adlandırılabilir. 

ÖRNEKLER

• Ondan hiçbir şey olmaz.
• Sen kim bu maçı kazanmak kim!

l. Azımsama Cümleleri

Bir şeyin miktarının az olduğunun belirtildiği cümlelerdir.

NOT: Miktar olarak az bulmak burada önemlidir. Sürekli sorulur.

ÖRNEKLER

• Tek bir tanecik miymiş kalemi?
• Kedi maması gibi maaşla çalışmam ben!
• O kadar çalıştın, bu kadarcık ürün mü çıktı ortaya?

m. Beklenti Cümleleri

Gerçekleşmemiş ya da gerçekleşmiş beklenti diye sorularda karşımıza çıkan cümlelerdir. Genel itibariyle bir davranışın, işin bildirildiği cümlelerdir.

ÖRNEKLER

• Sınavdan yüksek not almayı umuyorum.
• Bize geleceğini sanıyordum. (Gerçekleşmemiş beklenti)
• Babam bana en iyi bilgisayarı alacak.

n. Tasarı Cümleleri

Tasarı, isminden de anlaşılacağı gibi tasarlama, düşünme, düşleme işlemidir. Tasarı cümleleri, gelecekte yapılması gereken işlerin olduğu cümlelerdir. 

ÖRNEKLER

• Önümüzdeki ay tatile çıkmayı düşünüyorum.
• Bu işin altından başarıyla kalkacağımızı biliyoruz.

o. Tahmin Cümleleri

Akla ve eldeki verilere dayanarak bir şeylerin sonucunu önceden kestirebilme sonucu ortaya çıkan cümlelerdir.

ÖRNEKLER

• Annem çok kızacak bana şimdi.
• Gökyüzünde bulutlar var, yağmur yağacak gibi.
• Çok geç kaldım, öğretmen derse başlamıştır.

ö. Olasılık Cümleleri

Gerçekleşmesi kesin olmayan işlerin, olayların yer aldığı cümlelerdir.

ÖRNEKLER

• Tatilde İzmir’e gidebiliriz.
• Kim bilir, belki yarın belki yarından da yakın…
• Sanırım, o konular işlenmedi.

Olasılık ve tahmin cümleleri çoğu kaynakta bir geçer ancak dikkat edilmesi gereken husus şudur: Olasılıklı cümlelerde “ikilem” yer almaktadır. Yani her türlü ihtimal vardır. Ancak tahmin cümlelerinde söyleyen kişi söylediği şeyden biraz daha fazla emindir. Ve somut gerçeklere dayanarak yorum yapar.

3. Cümlede Anlam İlişkileri

Cümlede anlam konusunun belki de olasılık, tahmin, pişmanlık cümlelerinden sonra en zorlayan konusu cümlede anlam ilişkileri konusudur.

Bu konuda öğreneceğimiz ana husus cümleler arası ilişkilerdir. Misâlen cümlelerin birbirine olan anlam yakınlığı, zıtlığı, neden, amaç ve sonuç ilişkisi işlenecek konular arasındandır. Elimizden geldiğince size bu konuyu net ve anlaşılır bir şekilde aktarmaya çalıştık. Şimdiden iyi çalışmalar dileriz.

a. Eş Anlamlı Cümleler

Aynı konuyu farklı kelimelerle anlatmaya çalı-şan cümlelerin yer aldığı gruptur.  Eş anlamlı cümlelerde dikkat etmeniz gereken ana husus konunun veriliş şeklinin değil içeriğinin aynı olmasıdır. Bu cümleler birbirinin yerine kullanılabilir. Farklı söz dizimleri de kullanılabilir.

ÖRNEKLER

• Yapılan hatayı affetmek büyüklüktür.
• Büyüklük bağışlamayı bilmektir.
• Yaptığımız çağrıya bütün dostlarımız olumlu bir cevap verdi.
• Bu davete herkesin katılmasına çok sevindim.
• Hedefi olmayan insan nereye gideceğini bilemez.
• Gideceği yeri bilmeyen gemi denizde oradan oraya savrulur.

b. Yakın Anlamlı Cümleler

Yakın anlamlı cümlelerde aynı öz, ruh yer almaktadır. Birbirlerine tam olarak eş olmasa da yakın anlam barındırırlar.  

ÖRNEKLER

• Öyküyü oluşturan bütün ögeler eşit ölçü-de girmelidir öyküye diye düşünüyorum.
• Öykünün ağırlık merkezini yaymaya çalışarak bunlardan birisinin ötekinin önüne çıkmasını engellemek istiyorum. 
• Öğrencilere, Türkçe düşünme alışkanlıklarını kazandırmak için, işlenen parçalarda geçen ve anlamsal bağıntılar olan sözcük kümeleri buldurulmalıdır.
• Sözcükler arasında bağlantı kurma, karşıtlık ya da benzerlikleri ortaya çıkarma, Türkçe öğretimindeki temel etkinliklerden biri olmalıdır. 
• İnsanların en kötüsü, en fazla kabuğuna çekilen, yüreğini yalnız kendine çevirendir; en iyisi de sevgilerini eşitçe herkesle paylaşandır.
• Çevresindekilerle ilişki kurmayanlar kötü, onları ayrım gözetmeden sevenler ise iyi insanlardır. 
• Yalnızca güneşli günlerde yürüyen kişi, amacına ulaşamaz.
• İsteneni elde etmek her koşulda çalışmayı zorunlu kılar

c. Zıt Anlamlı Cümleler

Zıt anlamlı cümleler, birbiriyle çelişen anlam-lar içeren cümlelerdir. Konu genel itibari ile aynıdır ancak görüşler farklılık içerir. 

ÖRNEKLER

• Futbol, on bir kişinin bir top peşinde koştuğu anlamsız bir oyundur.
• Futbol, kişinin bedensel ve düşünsel zekâsının geliştirilmesinde önem arz eden bir oyundur.
• Kitaplarda alıntılama, bir başkasının görüşü üzerinden yorum yapma yetersizlik ifadesidir. 
• Alıntılama eserin içeriğini geliştiren bir tekniktir. 

d. Karşılaştırma Cümleleri

Varlıkları durumlarına veya olgularına göre karşılaştırma anlamı içeren cümlelerdir. Karşılaştırmanın var olabilmesi için en az iki olgu veya yargı gerekmektedir. Olumlu yönlerin de karşılaştırması olabilir. 

Bazen yargılardan biri cümle içinde net olarak verilmeyebilir. Ancak karşılaştırma yine de yapılabilmektedir. Buna dikkat edilmelidir. 

ÖRNEKLER

• Günümüzün yazarları arasında hiç kimse, ne ben ne de bir başkası, böyle bir şey yazmayı başaramadı.
• Öykülerini de okudu ama bunları şiirleri ve oyunları kadar beğenmedi.
• Ne yaptığımız, nasıl yaptığımız üzerinde, yazarken daha az, yazdıktan sonra daha çok düşünürüz. 

Karşılaştırma cümlelerinde genel itibari ile en, daha, çok, kadar gibi kelimeler yer almaktadır. Bunların görevlerini bilmek bize yardımcı olacaktır.

e. Neden Sonuç Cümleleri

Bir fiilin, durumun, olgunun gerçekleşmesi için bazen bir sebebe ihtiyaç duyulabilir. Bu nedenle cümle içerisinde yargının gerekçesi de bildirilir. 

Bazen sebep ve sonuç aynı cümle içerisinde verilebilir. Bazen ise farklı cümleler gösterilir ve  biri sebep olur diğeri de sonuç olur. ÖSYM genel itibari ile ikinci örnekleme yöntemini sormaktadır.

ÖRNEKLER

• Kar aniden yağdığı için tüm trafik altüst oldu. 
• Ben sana gülüm demem; gülün ömrü az olur.
• Bizim ayrılıyor oluşumuz senin beni umursamamandandır.

NOT: Son cümlede görüldüğü gibi bazen sebep ve sonuç yer değiştirebilmektedir.
NOT 2: Sebep sonuç cümlelerinde -dan dola-yı, -dan gibi edat ve ekler neden bildirdiği an neden sonuç cümlesi olabilir.

Bazen “açıklama cümlelerini sorabilirler. Açıklama cümleleri aslında neden sonuç cümlelerinde nedenden önce sonucun geldiği cümlelerdir.

Örneğin, İzmir’i seviyorum çünkü çocukluğum burada geçti. 

 f. Amaç Sonuç Cümleleri

Her eylemin bir gerçekleştirilme amacı vardır. Bu gerçekleştirilme amacı hedef olarak nitelendirilebilir. Kısaca amaç, bizim eylemi gerçekleştirerek ulaşmak istediğimiz bir şeydir.

ÖRNEKLER

• Başbakan, yeni sistemi tanıtmak için Diyarbakır’a geldi.  
• Konuyu daha net anlayalım diye testler verildi.

Amaç sonuç cümleleri ile neden sonuç cümleleri birbirine karıştırılmamalıdır. Farkı anlamak için “amacıyla” kelimesini eklemek yeterlidir. Böylelikle amaç sonuç cümlelerini daha rahat tespit edebiliriz.
Amacıyla, diye, -mak için, üzere gibi kelimeler amaç sonuca işaret edebilir. 

g. Koşul Sonuç Cümleleri

Bazı fiillerin gerçekleşebilmesi için şart koşulur ya da bir şeyin yerine getirilmesi gereklidir. İşte tam da bu cümlelere koşul cümleleri denilir. Eğer o şart yerine getirilirse eylem gerçekleşecektir.

ÖRNEKLER

• Bu kar akşama kadar yağarsa okullar tatil olur.
• Annem gelmezse bizimle ben de gitmiyorum bir yere.
• Koyun kurt ile gezerdi; fikir başka başka olmasa.

Şart cümlelerinin olmazsa olmazlarından biri -se, -sa ekidir. Bununla beraber ama, fakat, ancak gibi bağlaçlar da koşul anlamı katabilir.
Not: -se, -sa eki her zaman koşul anlamı katmayabilir. Dikkatli olunmalıdır. Anlam ilişkisi de gözden kaçırılmamalıdır. Siz gelmeseniz de ben gideceğim.

Hazırlayan: Melih Özdamar

Cümlede anlam ile ilgili çevrim içi soru çözmek için tıklayın.

İçeriklerimiz, pdf anlatımlar dahil, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nca korunmaktadır. Telif haklarının herhangi bir şekilde ihlali, başka yerlerde isimsiz yayımlanması, çeşitli kitap kaynaklarında izinsiz yer alması, içeriğin izinsiz kopyalanıp başka bir isimle tanıtılması vb. ile yapan kişi, kişiler veyahut kurumlar hakkında gerekli işlemler başlatılacaktır. 

 Türkçe ve Edebiyat yönetimi.