Bir kimseye ilişmek, ona sataşmak amacıyla söylenen sözün karşıt anlamını düşündürecek şekilde dokunaklı söz söyleme sanatıdır. İnce ve nükteli söz söylenerek ifade zenginleştirilmiş olur. TDK, tariz kelimesinin tanımını şöyle vermiştir: "Kapalı bir biçimde, dolaylı olarak söz söyleme, taşlama"
Tariz ile kinaye karıştırılmamalıdır. Tarizde sözün mecaz anlamından çok "karşıt" anlamı baz alınırken kinayede hem gerçek hem mecaz anlama gelmesi önemlidir.
Tarizde sitem, küçümseme, yakınma gibi ifadeler vardır.
Örnekler:
➤ Kitaplarına öyle değer verir ki bir sayfasına dahi el sürmedi!
➤ Şeyhulislam Yahya Efendi Nef'î' ye latife olsun diye aşağıdaki kıt'ayı söylemiştir:
Şimdi hayl-i sühenveran içre
Nef'î mânendi var bir şâir?
Sözleri Seb'a-yı Muallâka'dır
İmrü'l-Kays kendidir kâfir
Çeviri:
Şimdi birçok güzel söz söyleyen arasında,
Nef'î'ye denk bir şair var mıdır?
Sözleri Kâbe'nin duvarlarına asılan şiirler gibi güzeldir;
kendisi İmrü'l-Kays kâfir.
Nef'î de buna karşılık olarak:
Bize kâfir demiş Müftî Efendi
Tutayım ben ana diyem müselmân
Varıldıkta yarın rȗz-ı cezâya
İkimiz de çıkarız anda yalan
Çeviri:
Müftî Efendi bana kâfir demiş,
Ben de tutup ona Müslüman diyeyim,
Yarın kıyamet gününde
İkimiz de yalancı çıkarız.)
➤ Aşağıdaki beyitte Tevfik Fikret destekleyen bir söz söylemiş gibi görünse de tam tersi eleştiren bir istikamete işaret etmektedir.
Yiyin efendiler yiyin bu han-ı yağma sizin
Doyunca, tıksırınca patlayıncaya kadar yiyin
➤ Bu ne kudret ki elifbayı okur ezberden!
➤ Bir yetim görünce döktür dişini,
Bozmaya çabala halkın işini,
Günde yüz adamın vur kır dişini,
Bir yaralı sarmak için yeltenme.
(Huzuri)
➤ Osmanlı sadrazamlarından Ali Paşa, Girit seferinden başarı elde edemeden döndüğü için Ziya Paşa'nın eleştirilerine maruz kalmıştır:
Vermedi ablukada şan-ı donanmaya halel
İngiliz devletine olsa sezadır amiral
Hazırlayan: Ömer Genceli
İçeriklerimiz, pdf anlatımlar dahil, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nca korunmaktadır. Telif haklarının herhangi bir şekilde ihlali, başka yerlerde isimsiz yayımlanması, çeşitli kitap kaynaklarında izinsiz yer alması, içeriğin izinsiz kopyalanıp başka bir isimle tanıtılması vb. ile yapan kişi, kişiler veyahut kurumlar hakkında gerekli işlemler başlatılacaktır. Türkçe ve Edebiyat yönetimi.