Türk Edebiyatında Türlere Göre İlkler | PDF

Edebiyat ve Türkçe -
2

Türk edebiyatının en sık tercih edilen soru tiplerinden biri olan ilkleri, türlere göre sınıflandırdık ve bir araya getirdik. Tablo sürekli güncellenecek ve sizlere faydalı bir sözlük olmaya devam edecektir. Takipte kalın.

Güncellenme tarihi: 15.12.2020

ROMAN

Batılı tekniğe uygun ilk roman:

Aşk-ı Memnu – Halit Ziya Uşaklıgil

Bilinç akışı tekniğini ve iç konuşmanın kullanıldığı ilk roman:

Araba Sevdası – Recaizâde Mahmut Ekrem

Cumhuriyet Dönemi’nde köy romancılığının ilk örneği:

Yaban – Yakup Kadri Karaosmanoğlu

İç monolog tarzı yazılmış ilk roman:

Bir Düğün Gecesi

İki yazarın birlikte yazdığı ilk roman:

Hayal ve Hakikat – A. Mitat Efendi ve F. Aliye Hanım

İlk çeviri roman:

Telemak – Yusuf Kamil Paşa

İlk çocuk çizgi roman:

Kara Maske

İlk çocuk romanı:

Bağrı Yanık Ömer – Mahmut Yesari

İlk edebî roman:

İntibah – Namık Kemal

İlk kadın polisiye yazarı:

Pempe Evin Esrarı – Fahriye Şükrü

İlk kadın romancı:

Fatma Aliye – Muhâdarât

İlk korku romanı:

Gulyabani – Hüseyin Rahmi Gürpınar

İlk köy romanı:

Karabibik – Nabizâde Nazım

İlk macera romanları:

Hüseyin Fellah ve Hasan Mellah – A. Mithat Efendi

İlk natüralist roman:

Zehra – Nabizâde Nazım

İlk polisiye romanı:

Esrar-ı Cinayât – Ahmet Mithat Efendi

İlk psikolojik roman denemesi:

Zehra – Nabizâde Nazım

İlk psikolojik roman:

Eylül – Mehmet Rauf

İlk realist roman:

Araba Sevdası – Recaizâde Mahmut Ekrem

İlk tarihî roman denemesi:

Yeniçeriler – Ahmet Mithat Efendi

İlk tarihî roman:

Cezmi – Namık Kemal

İlk TDK Roman Ödülü:

Suçumuz İnsan Olmak – Oktay Akbal

İlk yeraltı roman örneği:

Ağır Roman – Metin Kaçan

İlk yerli çizgi roman karakteri:

Köroğlu – Şahap Ayhan

İlk yerli roman:

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat – Şemsettin Sami

Köleliği işleyen ilk roman:

Sergüzeşt – Samipaşazâde Sezai

Kurtuluş Savaşı’nı doğrudan işleyen ilk roman:

Ateşten Gömlek – Halide Edip Adıvar

Pastiş tekniğini bütüncül bir genişlikte ilk kez kullanan:

Latife Tekin

 

Hikâye

Batılı tekniğe uygun ilk hikâye:

Küçük Şeyler – Samipaşazade Sezai

İlk hikâye denemesi:

Müsameretnâme – Emin Nihat

İlk hikâye kitabı:

Letaif-i Rivayet – Ahmet Mithat Efendi

Konuşma diliyle hikâye yazan ilk sanatçı:

Ömer Seyfettin

Kölelik konusunu işleyen ilk hikâye:

Esaret – Ahmet Mithat Efendi

 

Şiir

Anadolu sahası ilk hamse sahibi:

Hamdullah Hamdi

Anadolu sahası ilk tezkire örneği:

Heşt Behişt – Sehi Bey

Anjabmanı kullanan ilk sanatçı:

Tevfik Fikret

Aruzu Türkçeye uyarlayan ilk sanatçı:

Tevfik Fikret

Başlık kullanılan ilk şiir:

Arz-ı Muhabbet – İbrahim Şinasi

Bilinen ilk Türk şairi:

Aprın Çor Tigin

Cumhuriyet dönemi bildiri yayımlayan ilk topluluk:

Yedi Meşaleciler

Divan edebiyatında bilinen ilk kadın sanatçı:

Zeynep Hatun

Divan sahibi  ilk Osmanlı padişahı:

Fatih Sultan Mehmet

Edebî bildiri yayımlayan ilk topluluk:

Fecriati

En çok şiir yazan Osmanlı padişahı:

Muhibbî (Kanuni Sultan Süleyman)

İlk çocuk şiir kitabı:

Çocuk Şiirleri – İ. Alaaddin Gövsa (1911)

İlk eğitsel çocuk şiirleri örneği:

Şermin – Tevfik Fikret (1914)

İlk divan sahibi:

Yunus Emre

İlk divan şairi:

Hoca Dehhani

İlk hamse sahibi:

Ali Şîr Nevâî

İlk kafiyesiz şiir:

Validem – Abdülhak Hamit Tarhan

İlk kez mahlas kullanan Osmanlı padişahı:

Avnî (Fatih Sultan Mehmet)

İlk kez mahlas kullanan şair:

Gülşehri (Bazı makalelerde Şeyhî kabul edilir.)

İlk köy şiiri:

Köylü Kızların Şiiri – Muallim Naci

İlk mensur şiir:

Mensur Şiirler – Halit Ziya Uşaklıgil

İlk metafizik şiir:

Makber –Abdülhak Hamit Tarhan

İlk pastoral şiir:

Sahra – Abdülhak Hamit Tarhan

İlk postmodern roman:

Tutunamayanlar – Oğuz Atay

İlk şarkı yazarı:

Nail-i Kadim

İlk şiir antolojisi:

Harabat – Ziya Paşa

İlk şiir çevirisi:

Tercüme-i Manzume – İbrahim Şinasi

İlk tasavvuf şairi:

Ahmet Yesevî

İlk tezkire örneği:

Mecalisü’n Nefais – Ali Şîr Nevâî

Kadın sorunlarının işlendiği ilk roman:

Henüz On Yedi Yaşında – Ahmet Mithat Efendi

Şiir yazan ilk Osmanlı padişahı:

II. Murat

Şiirde ilk kez Türk adını kullanan şair:

Mehmet Emin Yurdakul

Şiirde noktalamaları kullanan ilk sanatçı:

Tevfik Fikret

 

TİYATRO

Aruzla yazılan ilk manzum tiyatro:

Eşber –Abdülhak Hamit Tarhan

Cumhuriyet Döneminde heceyle yazılan ilk eser:

Binnaz – Yusuf Ziya Ortaç

Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro:

Nesteren –Abdülhak Hamit Tarhan

İlk çocuk tiyatrosu:

Çocuklara İlk Tiyatro Dersi ve Gülmeyen Çocuk – Kemal Küçük

İlk epik tiyatro:

Keşanlı Ali Destanı – Haldun Taner

İlk Müslüman kadın oyuncu:

Afife Jale

İlk Türk tiyatrosu:

Güllü Agop’un Osmanlı Tiyatrosu

İlk yerli tiyatro:

Şair Evlenmesi –İbrahim Şinasi

Sahnelenen ilk tiyatro:

Vatan yahut Silistre –Namık Kemal

Trajedi alanında eser veren ilk sanatçı:

Ali Haydar Bey

Yabancı ülkede geçen ilk tiyatro:

Finten – Abdülhak Hamit Tarhan

Yazılan ama yayımlanmamış ilk tiyatro:

Hikâye-yi İbrahim Paşa ve İbrahim Gülşenî – Hayrullah Efendi

 

GAZETE VE DERGİ

Batılı anlamda ilk eleştiri:

Tahrib-i Harabat  – Namık Kemal

En uzun ömürlü edebiyat dergisi:

Varlık – Yaşar Nabi Nayır

İlk çocuk dergisi:

Mümeyyiz – Sıdkı Efendi

İlk deneme yazarı:

Nurullah Ataç

İlk dergi örneği:

Mecmua-ı Fünun – Münif Paşa

İlk edebiyat dergisi:

Hazine-i Evrak

İlk edebiyat eleştirisi:

Lisan-ı Osmanînin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir – Namık Kemal

İlk fıkra yazarı:

Ahmet Rasim

İlk makale örneği:

Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi – İbrahim Şinasi

İlk mizah dergisi:

Diyojen – Teodor Kasap

İlk özel gazete:

Tercüman-ı Ahval –İbrahim Şinasi ve Agah Efendi

İlk resmî gazete:

Takvim-i Vakayi

İlk röportaj örneği:

Rüya – Ziya Paşa

İlk yarı resmî gazete:

Ceride-i Havadis

Nesnel eleştirinin nasıl yapılmasını söyleyen ilk kişi:

Recaizâde Mahmut Ekrem

Resimli ilk gazete:

Ayine-i Vatan – Eğribozlu Mehmet Arif Bey

Yurt dışında çıkarılan ilk gazete:

Hürriyet – Namık Kemal ve Ziya Paşa

 

SÖZLÜK

İlk atasözleri sözlüğü:

Durub-ı Emsali Osmaniye – İbrahim Şinasi

İlk özdeyiş örnekleri:

Lehçetü’l Hakayık – Ali Bey

İlk Türkçe sözlük:

Kamus-i Türkî – Şemsettin Sami

Matbaada basılan ilk kitap:

Van Kulu Lügati

Türkçe ilk dil bilgisi kitabı:

Sarf-i Türkî – Süleyman Paşa

Yer adları bakımından zengin ilk sözlük:

Lehçe-i Osmanî – Ahmet Vefik Paşa

 

DİĞER

“edebiyat” kelimesini ilk kez kullanan:

İbrahim Şinasi

“günlük” terimini kullanan ilk sanatçı:

Falih Rıfkı Atay

2014 yılınca UNESCO’nun anma programına dahil ettiği ilk Türk kadın yazar:

Halide Edip Adıvar

Batılımı anlamda ilk edebiyat tarihçisi:

Fuat Köprülü

Bilinen ilk Türk destanı:

Alper Tunga Destanı

Bilinen ilk Türk yazarı:

Yollug Tigin

Çocuklar için yazılan ilk eser:

Hayriye – Nâbî

Çocuklardan yola çıkarak yazılan ilk nasihatname:

Nuşireven – Ahmed-i Dâî

En uzun ve yaşayan destan:

Manas Destanı

İlk edebî bilgiler kitabı:

Talim-i Edebiyat – Recaizâde Mahmut Ekrem

İlk edebî mektup örneği:

Şikâyetnâme – Fuzulî

İlk edebî tartışma:

Namık Kemal ve Ziya Paşa arasında cereyan etmiştir.

İlk edebî ve felsefi çeviri:

Muhaverat-ı Hikemîye – Münif Paşa

İlk edebiyat tarihçisi:

Abdulhalim Memduh Efendi

İlk fabl örneği:

Harnâme – Şeyhî

İlk günlük örneği:

Seyahat Jurnali – Direktör Ali Bey

İlk hatıra kitabı:

Babürnâme – Babür Şah

İlk İslamî destan:

Satuk Buğra Han Destanı

İlk kez noktalama işaretlerini kullanan sanatçı:

İbrahim Şinasi

İlk siyasetname örneği:

Kutadgu Bilig – Yusuf Has Hacip

İlk sosyolog sanatçı:

Ziya Gökalp

İlk söylev örneği:

Orhun Yazıtları

İlk tarih ve coğrafya ansiklopedisi:

Kamusu’l Alam – Şemsettin Sami

İlk Türk alfabesi:

Göktürk alfabesi

İlk Türkçe mevlit:

Vesiletü’n Necat – Süleyman Çelebi

İlk yazılı metinler:

Orhun Yazıtları

Materyalizmi ele alan ilk sanatçı:

Ahmet Mithat Efendi

Nobel Edebiyat Ödülü’nü alan ilk ve tek Türk:

Orhan Pamuk

Otobiyografisini İngilizce yazan ilk Türk yazar:

Halide Edip Adıvar

Süslü nesrin ilk temsilcisi:

Tazarrunâme – Sinan Paşa

Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin:

Orhun Yazıtları

Türkçe yazılan ilk kitap:

Kutadgu Bilig – Yusuf Has Hacip

Yazıya geçirilen ilk masallar:

Billur Köşk Masalları

 


Hazırlayan: Ramazan Direkçi
Bu uyarı bildirim kutusudur
İçeriklerimiz, pdf anlatımlar dahil, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nca korunmaktadır. Telif haklarının herhangi bir şekilde ihlali, başka yerlerde isimsiz yayımlanması, çeşitli kitap kaynaklarında izinsiz yer alması, içeriğin izinsiz kopyalanıp başka bir isimle tanıtılması vb. ile yapan kişi, kişiler veyahut kurumlar hakkında gerekli işlemler başlatılacaktır. 
 Türkçe ve Edebiyat yönetimi.
İçerik

Bu yayınları beğenebilirsiniz

2 Yorumlar

Daha yeni Daha eski