Ek Fiil/ Ek Eylem | PDF & Video Konu Anlatımı

Bilinmesi Gerekenler

1. Ek fiiller, hem isim hem de fiillere gelebilen bir çekim ekidir. 
2. Ek fiiller, ayrı ya da bitişik yazılabilir. 
3. Ayrı yazılması yazım hatası oluşturmaz.
4. Türkçede ek fiil olarak bilinen ifade esasen i- eylemidir. Bu eylem, üzerine zaman eklerini alarak zamanla kalıplaşmış ve ek fiil hâline dönüşmüştür.
5. Ek fiilin Türkçede iki görevi bulunmaktadır.
• İsim soylu kelimelere gelerek onları yüklem yapar.
• Basit zamanlı/çekimli fiillere gelerek onları birleşik zamanlı/çekimli fiil yapar.

🔰 Görev 1

Türkçede isimler ve isim soylu kelimeler, tek başlarına yüklem olamazlar. Yüklem olabilmeleri için ek fiil almış olmaları gerekir.

Bu ifadeden yola çıkarak yüklemi isim ya da isim soylu bir kelime gördüğümüzde bunun ek fiil alarak yüklem görevi kazandığını bilmemiz gerekir.

• Ek Fiilin Bilinen Geçmiş Zamanı (-idi)
• Ek Fiilin Duyulan Geçmiş Zamanı (-imiş)
• Ek Fiilin Şartı (-ise)
• Ek Fiilin Geniz Zamanı (-im, -sin, -dir; -iz, -siniz, -dirler)
  

1. Ek Fiilin di’li Geçmiş Zamanı 

 İsim     +   idi   -   şahıs eki
(soylu)

İsim veya isim soylu kelimelerin üzerine “-idi" ek fiili getirilerek bu kelimeler yüklem yapılır.

• Onun hayali küçük bir arabaydı bu boş evde.

Örnekte sıfat tamlamasında yer alan “araba” ismi, ek fiilin bilinen geçmiş zamanını alarak yüklem olabilmiştir.

• Seni deli gibi seven bendim ıssız kentlerde.

“Ben” zamiri, ek fiil alarak yüklem görevi kazanmıştır. Özel sorularda “Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi ek fiil almış bir zamirdir?” şeklinde sorulur. Örnek cevap da verdiğimiz gibidir.

Diğer Örnekler

• Minik umutlar saklıydı şehrin kenarındaki nehirde.
• Avuçlarımda kalan, su birikintisi idi oysa.
  

2. Ek fiilin -miş'li Geçmiş Zamanı  

İsim     +   imiş   -   şahıs eki
(soylu)

İsim veya isim soylu kelimelerin üzerine “-imiş" ek fiili getirilerek bu kelimeler yüklem yapılır.

• Mutluymuşsun bensiz geçen günlerinde.

Örnekte “mutlu” kelimesi -imiş, ek fiilini almış ve yüklem görevi kazanmıştır.

• İnsanı üzen tek şey, yalnızlıkmış.
  

3. Ek Fiilin Şartı

İsim     +   ise   -   şahıs eki

(soylu)

Doğrudan yüklem oluşturmak yerine isim ve isim soylu kelimelerin üzerine eklenerek yan cümle oluşturur.

• Benden istediğin tek şey huzursa etrafına bakmalısın.
• İstediklerim elinde varsa yolla bana derim.

DİKKAT: Ek fiilin şartı, bağlaç olan ise ile karıştırılmamalıdır.

• Sen şarkılar söyle, bense seni dileyeyim.

(de bağlacıyla benzer görevde)

• Eğer istediği bensem her şeyimi alabilir.

(ek fiil görevinde)

4.  Ek Fiilin Geniş Zamanı

İsim     +   dır
(soylu)

Ek fiilin geniş zamanı, ek eylemin zorlayıcı kısımlarından biridir. En çok kullanılan, ek fiilin 3. tekil şahsıdır. -dır ekinin haricinde aşağıda yer alan çekimler de bulunmaktadır.

Tekil çekimler
1. Tekil > Ben öğretmen + im
2. Tekil > Sen öğretmen + sin
3. Tekil > O öğretmen + dir

Çoğul çekimler
1. Çoğul > Biz öğretmen + iz
2. Çoğul > Siz öğretmen + siniz
3. Çoğul > Onlar öğretmen + dirler

Örnekler
Beni korkutan tek şey virüstür.
Bu aralar oldukça yalnızım.
Sen çok başarılı bir öğrencisin benim gözümde.
Biz, oldukça garip bir grubuz.

DİKKAT: 
Ek fiilin 3. tekil şahıs eki bazen düşebilir.
Senden başkasında gönlü yok.
Çay, şu an canımın istediği yegâne şey.

> Ek eylemin 1. tekil şahsı; 1. tekil iyelik eki ve 1. tekil şahıs ekiyle karıştırılmamalıdır.

Aysel git başımdan ben sana göre değilim
Ölümüm(7) birden olacak seziyorum.(1)
Hem kötüyüm (2), karanlığım (3), biraz çirkinim (4)
Aysel; git başımdan(5), istemiyorum.(6)

1, 6 > Eylemi kimin gerçekleştirdiğini gösterdiği için şahıs ekidir.
2, 3, 4 > İsim soylu kelimeleri yüklem yaptığı için ek eylemin geniş zamanıdır.
5 > Baş kelimesinin kime ait olduğunu gösterdiği için iyelik ekidir.
7 > Fiilden isim yapan yapım ekidir.

Sen benim nurumsun.
Bu cümlede yüklem “benim nurumsun” ifadesidir. Burada “Benim nurumsun” ifadesi incelendiğinde şöyle bir açıklama ortaya çıkacaktır:
Ben+im > tamlayan eki (ilgi hâli)
Nur+um > iyelik eki
Nurum+sun > ek eylemin geniş zamanının ikinci tekil şahsı

🔰 Görev 2

Basit çekimli/zamanlı fiillere gelerek onları birleşik çekimli/zamanlı yapar.

• Geliyor > basit zamanlıdır.
• Geliyordu > birleşik zamanlıdır.

Not:
Birleşik çekimli ile birleşik yapılı karıştırılmamalıdır. Yapı, iki kelimenin birleşimiyle ilgilidir birleşik yapılı kelimelerde. Çekim ise kip+ ek fiil ile ilgilidir. Bir kelime yapısına göre basit, çekimine göre birleşik olabilir.

• Tüm zamanların en hızlı insanıyla bakıyordu bana.

Bu örnek cümlede “bakıyordu” ifadesi yapısına göre basittir. Çünkü “-ıyor-du” eklerini almıştır. “-yor” şimdiki zaman eki, “-du” ise ek fiildir. Bu iki ek de çekim ekidir. Bu nedenle yapısına göre bu kelime basittir. Ancak çekimine göre kip+ ek fiil olduğu için birleşik çekimli/zamanlı bir kelimedir

• Hikâye Birleşik Zaman (-idi)
• Rivayet Birleşik Zaman (-imiş)
• Şart Birleşik Zaman (-ise)
  

1. Hikâye Birleşik Zaman

Fiil - kip - idi - şahıs eki
Basit zamanlı/çekimli bir fiilin üzerine “-idi” ek fiilinin getirilmesi sonucu oluşur.

• Geçiyordu günler ağır ağır.

Örnekte geç- fiili “-iyor” kip ekini alarak basit zamanlı bir fiil oluşturmuştur. Bu basit zamanlı fiilin üzerine “-idi” ek fiili gelince birleşik zamanlı bir fiile dönüşmüştür. Bu kelime yapısına göre basit bir fiildir. Çekimine göre ise birleşik zamanlı bir fiildir.

Diğer Örnekler

• Bu gece bitivermişti tüm umutlarım.
• O da söndürseydi hayat ışıklarını.
• Oysa tüm öğrenciler beni dinlemeliydi bu akşam.

2. Rivayet Birleşik Zaman

Fiil - kip - imiş - şahıs eki

Basit zamanlı/çekimli bir fiilin üzerine “-imiş” ek fiilinin getirilmesi sonucu oluşur.

• Evlenecekmişsin bu yaza doğru, öyle duydum.
• Sen bu ödevi erkenden bitirmeliymişsin.
  

3. Şart Birleşik Zaman

Fiil - kip - ise - şahıs eki

Basit zamanlı/çekimli bir fiilin üzerine “-ise” ek fiilinin getirilmesi sonucu oluşur.

• Dediklerin çıkarsa eğer, buna asla şaşırmayacağım.

DİKKAT:
Birleşik zaman oluşabilmesi için kip+ ek fiil olması şarttır. Cümledeki anlama da dikkat edilmelidir.

• Kıyamet koparsa bu sene kopar bence.
• Dalından yaprağı koparsan umudum kırılır.

Birinci örnekte kop- fiilinin üzerine “-er” geniş zaman eki ve “-ise” geldiği için bu kelime birleşik zamanlıdır.İkinci örnekte ise kopmaktan koparmak eylemi vardır. Yani kop- fiili üzerine “-er” yapım eki getirilmiş, bunun da üzerine “-se” şart eki getirilmiştir. Yani ikinci örnekteki “-se” sadece kip ekidir.

UYARI: “-dır” bildirme eki, “MEB”de ve birçok yayınevinin soru bankasında fiil üzerinde bulunursa “ek fiil” göreviyle alınır.
“-dır” eki, fiilere geldiğinde asla birleşik zaman oluşturmaz. Cümleye sadece kesinlik, ihtimal veya zaman anlamı katar.

• Başlamıştır hayatın bize çektirdiği acılar artık.

Altı çizili kelime kip+dır hâlinde bulunsa da bu ek, asla birleşik zamanlı bir fiil oluşturmaz. Bu kelime basit zamanlıdır.

• Ders bitmiştir, çıkabilirsiniz.
• Çoktan unutmuştur beni o.

Video konu anlatımı için tıklayın.

Hazırlayan: Melih ÖZDAMAR

Ek fiil konusuyla ilgili çevrim içi soru çözmek için tıklayınız.

İçeriklerimiz, pdf anlatımlar dahil, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nca korunmaktadır. Telif haklarının herhangi bir şekilde ihlali, başka yerlerde isimsiz yayımlanması, çeşitli kitap kaynaklarında izinsiz yer alması, içeriğin izinsiz kopyalanıp başka bir isimle tanıtılması vb. ile yapan kişi, kişiler veyahut kurumlar hakkında gerekli işlemler başlatılacaktır. 
 Türkçe ve Edebiyat yönetimi.