Sözcükte Yapı (Kökler ve Ekler)| PDF

Sözcükte Yapı

Türkçede yapı denildiği zaman akla “basit, türemiş, birleşik gibi kavramlar gelir. Bu kavramlar ek, kök gibi unsurlar sayesinde ortaya çıkar.

1. Kök Nedir?

Kök; bir kelimenin son hâliyle bağlantılı olacak şekilde parçalanabilen “anlamlı” en küçük yapı birimidir.

Bu tanımda önemli olan kelimenin son hâliyle bağlantılı olabilmesidir. Yani “balık” kelimesinin ya da “eşek” kelimesinin kökleri “bal”, “eş” değildir. Çünkü son hâlleriyle anlam bağlantısı sıfırdır.

Kök Tespit Çalışmaları

Not: Bu kök tespitlerinde kelimenin yanında “-“ varsa fiil olduğuna, “+” varsa isim olduğuna işarettir.

Biriktiriyor > Bir+ik-tir-iyor-du
Adımladı > At-ım+la-dı
Dilenen > Dil+e-n-en
Dilim > Dil-im
Bıçak > Biç-ak
Toplam > Top+la-m
Özlendi > Öz+le-n-di
İzleyip > İz+le-y-ip
Yargı > Yar-gı
Önemli > Ön+em+li
Oynanır > Oyun+a-n-ır
İlerle > İleri+le-
Ağardı > Ak+ar-dı
Kıyım > Kıy-ım
Karışık> Kar-ış-ık
Elemek> El+e-mek
Susayınca > Su+sa-y-ınca

1.1. Kök Türleri

Türkçede kelime köklerinin türü, isim ya da fiil olarak oluşturulur.

1.1.1. İsim Kökler

Mastar eki alamayan ve iş, oluş, hareket bildirmeyen köklerdir.

• İçimde damla damla korku birikiyor.
  bir+ik-iyor
  isim kök
  
  
• Bu aralar toplantı yapılacak denildi.
  top+la-n-tı
  isim kök

1.1.2. Fiil Kökler

Mastar eki alabilen ve iş, oluş, hareket anlamı taşıyan köklerdir.

• Sen bu yargıya nereden vardın?
  yar-gı+y+a
  fiil kök
  
  
• Burnuma çok kötü kokular geliyor.
  kok-u+lar
  fiil kök

NOT: Kelime köklerinin türleri cümledeki anlama göre değişebilir. Burada sesteş veya ortak köklere dikkat etmek gereklidir. Mastar eki alabilmesi her zaman yeterli bir sağlama yolu değildir.

• Aklında olan tek şey güvendi.
• O sana sadece güvendi.

Görüldüğü gibi güven kelimesi ortak köktür. Her iki kelime de mastar eki alabilir ancak burada önemli olan anlamdır. Anlama göre hareket edildiğinde birinci kelimede istenen şeyin adının “güven” olduğu açıktır. İkinci cümlede ise “güven-“ eylemi gerçekleştirilmiştir. Bu yüzden birinci kelimenin yükleminin kökünün türü “isim”, ikinci kelimenin ise fiildir.

Soru Tipine Yönelik İpucu

Sorularda aşağıdakilerden hangisinin yükleminin kökünün türü diğerlerinden farklıdır ifadesini görürseniz yapmanız gereken iş sırayla hareket etmektir. İlk olarak yüklemleri tespit edin. Sonrasında kökleri belirleyin ve son olarak türler hakkında karar alın. Böylelikle süre sıkıntısı giderilmiş olur.

1.2. Kök Çeşitleri

1.2.1. Sesteş Kök

Yazılışları aynı, anlamları farklı olan kök çeşidi olarak karşımıza çıkar.

Bu kelime köklerine örnekler şunlardır:

Dil kelimesi tam olarak 5 ayrı anlam taşır:

1. Lisan
2. Organ
3. Gönül
4. Bölmek

💭 Et, at, bağ, sal, var gibi kelime kökleri de bunlara dahildir.

Örnek olarak et kelimesi yiyecek adı ya da et- eylemi olarak kullanılabilir.

💭 Bağ kelimesi cümle içinde toprak parçası ya da ip anlamında kullanılabilir.

Görüldüğü gibi söyleniş veya yazılışları aynı ama anlamları bağlantılı olmadığı için bu kelime kökleri sesteştir.

1.2.1. Kökteş Kök (Ortak Kök)

Yazılışları aynı, anlamları bağlantılı olan kelime köklerine kökteş kök denir.

Sesteş kökten farkı, anlam bağlantısının bulunmasıdır. Bir fiil ve bir isim olarak karşımıza çıkarlar. Bu tarz kelime kökleri genel olarak şunlardır:

Eski (İsim)              Güreş (İsim)          Boya (İsim)
Eski- (fiil)               Güreş- (fiil)            Boya- (Fiil)

Savaş (İsim)           Sıva (İsim)              Barış (İsim)
Savaş- (Fiil)           Sıva- (Fiil)              Barış- (Fiil)

Yarış (İsim)
Yarış- (Fiil)

• Bu, izlediğim en güzel yarıştı. (İsim)
• Arkadaşlarım çok iyi yarıştı. (Fiil)
  
  
• Elimdeki boya garip kokuyor. (İsim)
• Duvarları hemen boya. (Fiil)

Yukarıdaki cümlelerde görüldüğü gibi eylem ve adlar arasında anlam bağlantısı bulunmaktadır. Örnek olarak yarışma eyleminin sonunda ortaya çıkan şeyin adı “yarış”tır ya da boyama işinin yapılması için gereken nesne “boya”dır.

Sesteş kök ile ilgili tartışmalar bulunmaktadır. TDK'nin yapmış olduğu bazı hatalar, bu belirsizliği ortaya çıkarmaktadır. Örneğin TDK, "kaz" ile "kaz-" eylemini sesteş kabul etmemekte gibi bir inanç söz konusudur.. Ancak bunun sebebi TDK Türkçe sözlükte bu eylemin "kazmak" adıyla aratılmasıdır. Yani TDK birini "kaz" diğerini "kazmak" olarak gördüğü için sesteş değildir demiştir dilekçede. Onun haricinde bu kelimeler yani "kaz" adı ile "kaz-" eylemi sesteş alınmak zorundadır.

2. Gövde Nedir?

Türkçede her yapım eki, kendi gövdesini oluşturur. Kelimenin anlamını, türünü değiştiren ve yeni bir kelime ortaya çıkaran ekler, gövde oluşturmaktadır.

İnsan + lık = insanlık
Kök    + YE     GÖVDE

Uyarı: Sorularda gövde hâlindedir ifadesini gördüğünüzde aramanız gereken sadece yapım eki olan, iki kelimeden oluşmamış bir ifadedir. Biliyoruz ki her yapım eki, gövde oluşturur.

Uyarı 2: Sorularda “Hangisi gövdeden türemiştir?” ifadesini gördüğünüzde yapmanız gereken şey, en az iki yapım eki aramaktır. Türeme işini sağlayan yapım ekidir. Yapım eki gövdeyi oluşturur. İkinci yapım eki bu gövde üzerine gelirse gövdeden türeme yapar. 

2. Yapım Eki ve Çekim Eki Nedir?

Çekim ekleri, eklendikleri sözcüklerden yeni bir tür veya kelime türetemezler. Sadece kelimeye zaman, dilek, bulunma, ilgi gibi anlamlar katarlar. Kelimenin kökündeki veya gövdesindeki anlamlar değişime uğramazlar bu eklerle.

“Geliyorum” kelimesine baktığımızda kelimenin kökünde yer alan “gel-“ eylemi “-yor” ile “-um” eklerini almıştır. Ancak bu ekler, kelimenin kökünde yer alan “gel-“ kelimesinin anlamını değiş-tirmemiştir. Sadece yapan kişiyi ve zamanı belirtmektedir.

Yapım ekleri ise eklendikleri kelimelerden yeni ifadeler veya görevler türetir.  Örneğin “satıcı” kelimesinin kökü “sat-“ eylemidir. Bu eylem, “-ıcı” ekini alarak “satıcı” hâline gelmiş ve görev olarak isimleşmiştir. Aynı zamanda “satıcı”, “sat-“ eyle-mini yapan kişidir. Böylelikle yeni bir kelime de türetilmiştir.

A. ÇEKİM EKLERİ

 A. 1. İSİM ÇEKİM EKLERİ

A. 1. 1. ÇOKLUK EKİ

Çokluk, çoğulluk eki olarak ele alınan -lAr eki ifade olarak birden fazla anlamı katar. Çokluk eki, isim soylu kelimelere getirilir. 

• Sular yanar, güneşler söner içimde.

🔊 Sözcükte anlam sorularının vazgeçilmezlerinden biri olarak -ler ekinin kattığı anlamı soran sorular karşınıza çıkacaktır. Bu soru tiplerine dikkat etmek gerekir.

• ✅ Çokluk anlamı katar.
• Gözlerimin ardına saklanır hatıralar.
• ✅ Abartma anlamı katar.
• Ateşler içinde yanıyor evladım, çok terlemiş.
• ✅ Benzerleri anlamı katar.
• Bu ülke ne Atatürkler yetiştirir, bilmi-yorsun.
• ✅ Aynı adı taşıyan anlamı katar.
• Sınıftaki Melihler ayağa kalksın.
• ✅ Topluluk anlamı katar.
• Türkler, Orta Asya’dan göçtüler.
• ✅ “-gil” ekinin yerini tutar. Ancak böyle kullanımlarda “yapım eki” görevi üst-lenir.
• Dün gece halamlarda kaldık.

A. 1. 2. HAL-DURUM EKLERİ

Durum ekleri, Türkçe içinde getirildiği isim soylu sözcüğe yönelme, yaklaşma, belirtme, ayrılma gibi anlamlar katar. Bunun yanı sıra hâl ekleri, isim soylu sözcükleri başka kelimelere bağlama görevi de üstlenebilir.

A. 1. 2. a. Yalın Hâli

Hiçbir hâl ekinin yer almadığı isim soylu sözcüklerdir.

ÖRNEKLER:

• Galatasaray, kötü bir futbol sergiliyor.

Altı çizili sözcükler, yalın hâlde olan isimlerdir. Görüldüğü gibi hiçbir hâl eki bulunmamaktadır.

NOT 1: “Aşağıdaki altı çizili kelimelerden hangisi yalın hâldedir?” tarzındaki sorularda sizden istenen, kelimelerin ek almaması değil, “hâl eklerini” almamasıdır.

A. 1. 2. b. Yaklaşma (Yönelme) Hâl Eki

e, -a ekinin yönelme anlamı katması ile ortaya çıkan hâldir. Bu ek, farklı görevler de üstlenebilir.

• Cümlenin ögelerinde dolaylı tümleç oluşturabilirler.
• Neye, kime, nereye gibi sorulara cevap oluşturur.

ÖRNEKLER:

• Aklına bir sürü şey geliyor bu aralar.
• Sana bu soruları sormak istemiyorum.

NOT 1: Yönelme, yaklaşma hâl eki edatlarla kullanılabilir.

• Sabaha doğru onunla görüştük.

NOT 2: Yönelme hâl eki bazen edatların yerini tutabilir.

• Dün kızıma yeni bir kıyafet aldım.
• Dün kızım için yeni bir kıyafet aldım.

NOT 3: Kullanıldığı kelimelerde farklı anlamlar oluşturabilir.

• Kalemi masaya koydu. (Üzerine)
• Kalemi kutuya yerleştirdi. (İçine)

NOT 4: Zaman anlamı katabilir.

• Haftaya görüşeceğiz bu konuları.

 A. 1. 2. c. Bulunma (Kalma) Hâl Eki

-de, -da eki; cümle içerisinde bir yerde olma anlamı katar.

• Cümle içerisinde nerede, neyde, kim-de sorularına cevap vererek dolaylı tümleci oluşturabilir.
• -de, -da eki benzeşmeye uğrayarak -te, -ta olabilir.

ÖRNEKLER

• Gönlüm İzmir sahillerinde kaldı.

NOT 1: Bulunma hâl eki bazen sıfat görevi üstlenerek yapım ekine dönüşebilir.

• Bu senenin en gözde takımı Galatasaray’dır.
                       sıfat (Nasıl takım?)
• Sözde uyarılarla gözümü boyuyor resmen.

NOT 2: Zaman anlamı katabilir. Zaman anlamı kattığında ise zarf tümleci oluşturur. Ne zaman sorusuna cevap verir.

• Son haftalarda bir form düşüklüğü var onda.

A. 1. 2. d. Ayrılma (Çıkma-Uzaklaşma) Hâl Eki

-den, -dan ekiyle kurulur. Anlam olarak bir yerde ayrılma anlamı katar.

• Benzeşmeye uğrayarak -ten, -tan ola-bilir.
• Nereden, kimden, neyden sorularına cevap vererek dolaylı tümleci oluşturabilir.

NOT 1: Sıfat yapma görevi üstlenerek yapım ekine dönüşebilir.

• İçten sözleriyle beni kendimden geçirdi.

NOT 2: Zarf tümleci oluşturabilir. Bu tarz durumlarda genel olarak sebep bildirir.

• Beni üzdüğünden bu hâle geldim

NOT 3: İlgi hâlinin [-(n)ın] yerini tutabilir.

• Sorulardan bazıları sıkıntılı çıkmış.
• Soruların bazıları sıkıntılı çıkmış.

A. 1. 2. d. Belirtme (Yükleme) Hâl Eki

İsmin -i hâli olarak bilinir. Çekime göre -ı, -u, -ü olarak değişebilir.

• Neyi, kimi, nereyi gibi sorulara cevap vererek belirtili nesneyi oluşturabilir.
• ÖSYM’nin en çok tercih ettiği soru tiplerine sahiptir.

ÖRNEKLER

• Kitabı bana getirmeni istiyorum.
• Bu hayatı hafife almaktan vazgeç.
• Sözlerimi geri alamam.

NOT 1: İyelik ekiyle karıştırılmamalıdır. İyelik eki olan -i; neyi, kimi sorularına cevap vermez. “Onun” kelimesini kabul eder. Belirtme hâl eki ise bu kelimeyi kabul etmez.

• Hisleri kâğıda dökemiyorum.

(Burada yer alan -i eki belirtme hâl ekidir. Aynı zamanda “onun” kelimesini kabul etmez. “Onun hisleri kâğıda dökemiyorum.” Görüldüğü gibi “onun” kelimesini cümleyle beraber okuduğumuzda bozukluk ortaya çıktı. O zaman bu ek, belirtme hâl ekidir.)

• Kalemi yere düşmüş sanırım.

(Buradaki -i eki, iyelik ekidir. Belirtme hâl eki değildir. “Onun kalemi yere düşmüş sanırım.” dediğimiz zaman ‘onun’ kelimesi cümleyle uyumlu olduğundan ötürü iyelik eki olarak görev yapar.)

NOT 2: İyelik ekiyle belirtme hâl eki bir arada bulunabilir. Bu eklerden en sonda yer alan belirtme hâl ekidir.

• Numarasını kimden aldın acaba?

(Numara+s+ı+n+ı şeklinde ayırdığımızda ilk -ı eki iyelik ekidir. Onun numarası şeklinde kullanılır ve iyelik eki görevlidir. İkinci -i eki de belirtme hâl eki görevindedir.)

A. 1. 3. TAMLAMA EKLERİ

İsim tamlamalarının oluşmasında etken olan eklerden biri de tamlama ekleridir. Bu ekler “ilgi hâli ve iyelik eki” olmak üzere iki grupta incelenir.

DİKKAT!

İlgi hâli ve ilgi eki karıştırılmamalıdır. İlgi eki, ÖSYM tarafından “-ki” eki kabul edilmektedir. Soru bankalarında bu husus gözden kaçırılmaktadır.

A. 3. 1. a. İlgi Hâli - Tamlayan Eki

İlgi hâli, “-ın, -in -un, -ün, -ım, -im, -um, -üm” olarak kabul edilir. Kaynaştırma ünsüzü olan “n” sesini de alarak “-nın, -nin, -nun, -nün” şekline bürünebilirler.

Sahip olma anlamı katar.
İsim tamlamasında “tamlayanı” oluşturur.

• Sabahın ışıkları sarıyor dört bir yanımı. 
• Sevginin ufak bir yansıması vardı içimde.

NOT 1: Sahiplik ilgisi kurulmak zorundadır. Dikkat edilirse Türkçede sesteş ek çok fazladır. Bu yüzden eklerin anlam ilgisini çözerseniz soruları doğru çözme ihtimaliniz artacaktır. Örneğin birinci cümlede geçen “ışık” ifadesi neye ait sorusu sorulursa “sabahın” ifadesi tespit edilebilir. O hâlde burada yer alan “-ın” eki ilgi hâlidir. Sorularda bu ek sorulurken “Sahiplik ilgisi katmıştır?” gibi ifadelere başvurulur.

A. 3. 2. b. İyelik-Sahiplik-Tamlanan Eki

Bir şeye ait olma anlamı katan bu ek, şahıslara göre çekimlenmektedir. “-ım, -ın, -ı, -mız, -nız, -ları” şeklinde ele alınırlar.

• İsim tamlamalarında tamlananı oluşturur.
• Bir şeye ait olma anlamı katması yönüyle “iyelik” adını almaktadır.

NOT 1: İyelik eki, sesteş bir ek olduğu için karıştırılması muhtemeldir. Bu yüzden iyelik eki sorulduğunda aitlik anlamı katıp katmadığına bakmak gerekir. 

• Benim kitaplarım saklı bu cennette.
   (İlgi hâli) (İyelik eki)
  (Bir şeye ait olma ve bir şeye sahip olma an-lamlarından yola çıkarak bu durum çözülebilir.)

• Ben çok başarılıyım.
  (Bir isim veya isim soylu sözcük yüklem ol-muşsa ve orada -ım ekini görüyorsanız bunun “ek fiil” olduğunu unutmamalısınız. Zaten bir şeye ait olma anlamı katmadığı için iyelik eki diyemeyiz.)
  
  
• Satım işine son veriyoruz.
  (Bu kelimede sat- eyleminden türetilen satım ismini görmekteyiz. Buradaki -im eki artık yapım eki görevindedir.)

NOT 2:
Çoğul eki ve ikinci tekil iyelik ekinin birleşimi olan "-leri" ile üçüncü çokluk iyelik eki olan "-leri" eki karıştırılmamalıdır. Bu ikili arasındaki farkı şöyle algılayabilirsiniz:

• Türk devletleri
  Bu örnekte tamlayan (Türk) tekil bir ad olduğu için tamlananda yer alan ekler şöyle sıralanabilir: "Dev-let+ler+i" yani bu sıralamada tamlayan tek bir varlık olduğu için üçüncü çoğul eki olan "-leri" yok, "-ler" eki ile "-i" ekinin birleşimi vardır. 
  
  
• Hatıraların sözleri
  Bu örnekte tamlayan "hatıralar" çoğul olduğu için tamlananda yer alan ek, üçüncü çoğul iyelik eki olan "-leri" ekidir.

Kısacası tamlayan tekil ise tamlananda yer alan "-leri" eki "çokluk eki olan -ler ile üçüncü tekil iyelik eki olan -i eki"nin birleşimidir. Tamlayan çoğul ise tamlananda yer alan "-leri" eki, doğrudan üçüncü çokluk iyelik ekidir.

A. 1. 4. VASITA HÂLİ 

Tartışmalı bir ek olarak karşımıza çıkan vasıta hâli, “-le, -la” ekleri ile karşılanır. Cümleye araç, durum, birliktelik gibi anlamlar katar.

• Vasıta, araç anlamı katar:
  Arabayla tüm şehri turladık.

• Birliktelik anlamı katar:
  Bu soruyu Melih Hoca’yla çözdük.
  
• Durum anlamı katar:
  Sinirle dışarı çıktı. 

A. 1. 5. EŞİTLİK HÂLİ 

Bir diğer tartışmalı ek de eşitlik hâlidir. Bu ek, gibilik, topluluk, abartma anlamları katar.

• Gibilik anlamı katar:
  Bugünlerde çocukça hareket ediyor.
  
• Topluluk anlamı katar:
  Milletçe alkışlıyoruz sizleri.
  
• Abartma anlamı katar:
  Konsere binlerce insan akın etti.
  
• Durum anlamı katar:
  Sessizce ayrıldı okuldan

A.2. FİİL ÇEKİM EKLERİ

Bu ekler, fiillere gelerek onlara zaman, tasarlama anlamının yanı sıra eylemin kimin tarafından yapıldığını bildiren bir anlam katarlar. 

Fiil çekim ekleri iki başlıkta incelenebilir:

1. Kip Ekleri
2. Şahıs Ekleri

A.2.1. KİP EKLERİ

Kip ekleri, cümle içinde zaman veya tasarlama anlamı katarlar. Fiillere gelen çekim eki grubunda yer alır ve çekimli fiilleri oluştururlar.

A. ZAMAN-BİLDİRME-HABER KİPLERİ
1. GEÇMİŞ ZAMAN KİPLERİ

Bu kiplerde eylem, söylenilmeden önce gerçekleşmiştir.

Bu kipler, iki grupta incelenir:

1. Görülen/ Tanık Olunan Geçmiş Zaman
2. Duyulan/ Öğrenilen Geçmiş Zaman

a. GÖRÜLEN/ TANIK OLUNAN GEÇMİŞ ZAMAN

Gerçekleşen eyleme tanık olma anlamı katar. “-dı/ -di/ -du/ -dü/ -tı/ -ti/ -tu/ -tü” ekleriyle oluşturulur. 

• Bunlar dün gece aklıma geldi.
• O günden sonra bir daha aramadı beni.

b. DUYULAN/ ÖĞRENİLEN GEÇMİŞ ZAMAN

Gerçekleşen eylemin bir başkasından duyulması anlamı söz konusudur. “-mış/ -miş/ -muş/ -müş” ekleriyle oluşturulur.

• Kaybolmuş o günden sonra o.
• Tüm takımı topa tutmuş hoca.

NOT 1: Bu kip eki, sıfat-fiil eki ile (-mış, -miş) ka-rıştırılabilir. Öncelikle cümledeki anlama çok dik-kat edilmelidir. Kip ekleri, yüklemlerde yer almak-tadır. Aynı zamanda sıfat-fiil eki ise sıfat oluştur-maktadır. Bu nedenle cümledeki yerine çok dikkat edilmelidir. Bu yöntem, soruyu çoğunlukla doğru algılamanızı sağlayacaktır.

• Yırtılmış pantolon ile dışarı çıkma.
   “-mış” = Sıfat Fiil Eki

• En sevdiği pantolonu yırtılmış.
   “-mış” = Öğrenilen Geçmiş Zaman Kip Eki

Bu noktada dikkat edilmesi gereken, bir eylemin olup olmadığıdır. Aşağıdaki cümle gibi değişik örnekler de çıkabilir. 

• En sevmediğim, insanın görmemişidir. 

Bu örnekte dikkat edilirse -miş eki yüklemde yer almaktadır. Ancak bu, onun kip eki olduğuna işaret olmamalıdır. Cümleyi iyi algılamak gerekir. “İnsanın görmemişi” ifadesi bir isim tamlaması oluşturmuştur. O hâlde buradaki -miş eki yüklemde yer almasına rağmen “fiilimsi” ekidir. Çünkü “-miş” ekinden hemen sonra “iyelik eki” gelmiştir. Biliyoruz ki “iyelik eki” sadece isim soylu sözcüklerde olur. O zaman buradaki “-miş” fiilimsidir. Adlaşmış sıfat-fiil oluşturmuştur. 

2. ŞİMDİKİ ZAMAN KİPLERİ

Eylemin söylendiği zaman ile gerçekleştiği zaman dilimi aynıdır. “-yor veya -mekte/-makta” ekleriyle oluşturulur.

• O ağaçlı yolda seni bekliyor yine.
• Tüm bu anlatılanlar seni hatırlatmakta.

NOT 1: Çıkmış sorularda -makta eki -yor ekinin kattığı şimdiki zaman anlamını verdiğinde “kip eki” kabul edilmektedir.

• Bu sorunları sabahtan beri anlatmaktadır.

3. GELECEK ZAMAN KİPİ

Eylemin, söylendikten sonra yapılacağı anlamını oluşturan kiptir. “-ecek/ -acak” ekiyle oluşturulur.

• Göreceğiz kimin mutlu olduğunu.
• Sabah onunla buluşacağız o büyülü kentte.

NOT 1: Gelecek zaman kipi, sıfat-fiil eki olan “-ecek” ile karıştırılabilir. Bu durumda anlama ve sıfat oluşturma görevine bakılmalıdır. Aynı zamanda fiil cümlelerinde yüklemde yer alan “-ecek” kip eki olarak görev yapar. Yüklem dışında yer alan “-ecek” eki çoğunlukla fiilimsi görevindedir.

•  Onunla görülecek hesabımız var.
•  Bu hesap, onunla görülecek.

Bu örneklerde gördüğünüz gibi birinci cümlede -ecek eki yüklem dışında ve sıfat görevinde olduğu için kip eki değil “fiilimsi” görevlidir. İkinci cümle-de fiil cümlesi yer almaktadır ve yüklemde bulunuyor. Bu nedenle kip ekidir.

4. GENİŞ ZAMAN KİPİ 

Eylemin sürekli yapılması anlamı söz konusudur. Eylem, geniş bir zaman diliminde gerçekleşmektedir. “-r/ -er/ -ar…” ekleriyle oluşturulur. 

• Bu hesap elbet bir gün görülür. 
• İnsanlar, mutluluğu uzaklarda arar.

NOT 1: Geniş zaman kipi, sıfat-fiil eki olan “-er” ile karıştırılabilir. Bu durumda anlama ve sıfat oluşturma görevine bakılmalıdır. Aynı zamanda fiil cümlelerinde yüklemde yer alan “-er” kip eki olarak görev yapar. Yüklem dışında yer alan “-er” eki çoğunlukla fiilimsi görevindedir.

• Bana çıkar yol bırakmıyor ki.
• Bu konu elbet bir gün çıkar hesaptan.

Bu örneklerde gördüğünüz gibi birinci cümlede -er eki yüklem dışında ve sıfat görevinde olduğu için kip eki değil “fiilimsi” görevlidir. İkinci cümlede fiil cümlesi yer almaktadır ve yüklemde bulunuyor. Bu nedenle kip ekidir.

NOT 2: Geniş zaman kipi, fiilden fiil yapan “-er” eki ile de karıştırılmamalıdır. Burada yine anlam çok önem arz etmektedir.

• Tüm sayfaları defterden kopar.
• Burada akşamları fırtınalar kopar.

Birinci örnekte anlama dikkat edilirse emir kipi söz konusudur. Bu nedenle kip olarak asla geniş zaman seçilemez. Burada yer alan “-ar” eki fiilden fiil yapan ek konumundadır. Yani kop- eyleminden kopar- eylemine geçiş söz konusudur. İkinci cümlede ise sürekli olan bir eylem söz konusu olduğu için burada kip eki yani çekim eki olan “-er” söz konusudur.

PDF'te sadece basit, türemiş, birleşik kelimeler içeriği bulunmamaktadır. Geriye kalan her şey siteye de eklenecektir.

Hazırlayan: Melih ÖZDAMAR

Sözcükte yapı çevrim içi testi çözmek için tıklayın.

İçeriklerimiz, pdf anlatımlar dahil, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nca korunmaktadır. Telif haklarının herhangi bir şekilde ihlali, başka yerlerde isimsiz yayımlanması, çeşitli kitap kaynaklarında izinsiz yer alması, içeriğin izinsiz kopyalanıp başka bir isimle tanıtılması vb. ile yapan kişi, kişiler veyahut kurumlar hakkında gerekli işlemler başlatılacaktır. 

 Türkçe ve Edebiyat yönetimi.